ทุกฺขาธิวาสนสมตฺโถ พุทฺธานุสฺสติยา สรีรทุกฺขสฺส ปทุมปลาเส อุทกสฺส วิย วินิวฏฺฏนโต ฯ สํวาสสญฺญนฺติ สหวาสสญฺญํฯ พุทฺธภูมิยํ จิตฺตํ นมติ พุทฺธคุณานํ มหนฺตภาวสฺส ปจฺจกฺขโต อุปฏฺฐานโตฯ พุทฺธานุสฺสติภาวนาย สพฺพทา พุทฺธคุณานํ จิตฺเต วิปริวตฺตนโต วุตฺตํ ‘‘สมฺมุขา สตฺถารํ ปสฺสโต วิยา’’ติฯ อุตฺตริ อปฺปฏิวิชฺฌนฺโตติ อิมาย ภาวนาย อุปริ ตํ อธิฏฺฐานํ กตฺวา สจฺจานิ อปฺปฏิวิชฺฌนฺโตฯ สุคติปรายโณติ สุคติสมฺปราโยฯ

อปฺปมาทนฺติ อปฺปมชฺชนํ สกฺกจฺจํ อนุโยคํฯ กยิราถาติ กเรยฺยฯ สุเมธโสติ สุนฺทรปญฺโญ ฯ เอวํ มหานุภาวายาติ วุตฺตปฺปกาเรน นีวรณวิกฺขมฺภนาทิสมตฺเถน สตฺถริ สคารวภาวาทิเหตุภูเตน มหตา สามตฺถิเยน สมนฺนาคตายฯ

2. ธมฺมานุสฺสติกถาวณฺณนา

[146] ธมฺมานุสฺสตินฺติ เอตฺถ ปทตฺโถ, สภาวตฺโถ จ อาทิโต วุตฺโตเยวาติ ตํ อนามสิตฺวา ภาวนาวิธานเมว ทสฺเสตุํ ‘‘ธมฺมานุสฺสติํ ภาเวตุกาเมนาปี’’ติอาทิ อารทฺธํฯ กสฺมา ปเนตฺถ พุทฺธานุสฺสติยํ วิย ‘‘อเวจฺจปฺปสาทสมนฺนาคเตนา’’ติ น วุตฺตํฯ นนุ เอตา ปฏิปาฏิยา ฉ อนุสฺสติโย อริยสาวกานํ วเสน เทสนํ อารุฬฺหาติ? สจฺจเมตํ, เอวํ สนฺเตปิ ‘‘ปริสุทฺธสีลาทิคุณานํ ปุถุชฺชนานมฺปิ อิชฺฌนฺตี’’ติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘อเวจฺจปฺปสาทสมนฺนาคเตนา’’ติ อิธ น วุตฺตํ, อริยสาวกานํ ปน สุเขน อิชฺฌนฺตีติฯ ตถาปิ ปาฬิยํ อาคตตฺตา จ พุทฺธานุสฺสตินิทฺเทเส วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ, อยญฺจ วิจาโร ปรโต อาคมิสฺสเตวฯ

[147] ปริยตฺติธมฺโมปีติ ปิ-สทฺเทน โลกุตฺตรธมฺมํ สมฺปิณฺเฑติฯ อิตเรสูติ สนฺทิฏฺฐิกาทิปเทสุฯ โลกุตฺตรธมฺโมวาติ อวธารณํ นิปฺปริยาเยน สนฺทิฏฺฐิกาทิอตฺถํ สนฺธาย วุตฺตํ, ปริยายโต ปเนเต ปริยตฺติธมฺเมปิ สมฺภวนฺเตวฯ ตถา หิ ปริยตฺติธมฺโม พหุสฺสุเตน อาคตาคเมน ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคเตน ปญฺญวตา อาทิกลฺยาณตาทิวิเสสโต สยํ ทฏฺฐพฺโพติ สนฺทิฏฺฐิโกฯ อาจริยปยิรุปาสนาย วินา น ลพฺภาติ เจ? โลกุตฺตรธมฺเมปิ สมาเน กลฺยาณมิตฺตสนฺนิสฺสเยเนว สิชฺฌนโต, ตถา สตฺถุสนฺทสฺสเนปิฯ